Sual: Fâsid ve bâtıl satışlar arasındaki fark nedir?CEVAP
Fâsid, aslı dine uygun, fakat sıfatı dine uygun olmayan alışveriştir. Fâsid satışlar, caiz değildir ve haramdır. Büyük günahtır. Bâtıl, aslı da sıfatı da dine uygun olmayan, yani geçersiz olan alışveriştir.
Fâsid alışverişe birkaç örnek:
1- Alacaklısına evini verip, (Ücretsiz otur!) demek fâsiddir.
2- Sütü için hayvanı, meyvesi için ağacı, üzümü için asmayı, koyun otlatmak için tarlayı, yünü için hayvanı kiraya vermek caiz değildir, fâsiddir.
3- İpliğin bir kısmını, dokumacıya kira olarak bırakmak üzere dokutmak, eşyadan bir kısmını, kira olarak vermek üzere taşıtmak için hayvan kiralamak, unun bir kısmını, kira vermek üzere, buğday öğütmek fâsiddir.
4- Bir kimsenin, birinden bir miktar alacağı varken, bu kimsenin, alacağıyla takas edilmemek şartıyla ondan o kadar liralık mal satın alması fâsiddir. Yani kömürcüden 100 lira alacağı olan kimse, 100 liralık kömür alıp, (Alacağıma say!) diyebilir, fakat (Alacağıma sayma, ben sana 100 lira borçlanayım) diyemez.
5- Evini, ölünceye kadar içinde oturmak veya ölünceye kadar müşterinin kendisine bakması şartıyla satmak fâsid olur. Bu şartla evini hediye etmek caizdir ve evi teslim ettikten ve alan, ona bakmaya razı olduktan sonra, geri alamaz.
6- Satıştaki taksit müddetini, satıcının ve müşterinin bilmesi şarttır. Ödeme müddeti, mal teslim tarihinden başlar. (Hacılar geldiği zaman, yağmur yağdığı vakit öderim) demek caiz değildir, fâsiddir. Hangi ayın hangi günü olduğu bilinmelidir.
7- (Şu sürüden bir koyunu sana sattım) demek fâsiddir, çünkü hangi koyun olduğu belli değildir.
8- Veresiye vermek için, fiyatı arttırmak şart edilirse, alışveriş fâsid olur. Mesela, 100 lira olan bir malı, taksitle alırsan veya üç ay vade ile alırsan 110 lira demek gibi. Fakat 100 liralık bir malı, veresiye isteyen kimseye 110 lira veya 200 lira dense fâsid olmaz. Herkes malını dilediği fiyata satabilir. Öncekinde, (Malım 100 lira, ama veresiye alırsan daha fazlaya satarım) demesi zamanı parayla satmak oluyor.
9- Bir kimseye verdiği ödüncü yalnız ona ve peşin satmak caiz olup, başkasına satmak fâsiddir. Mesela komşuya on tane yumurta ödünç verdik. Bunu başkasına satamayız. Komşu parasını vereyim derse ona peşin satmak caizdir.
10- Fakirin, zekâtı teslim almadan satması fâsiddir. Mesela, (Ali Bey, bana zekât olarak bir ayakkabıyla bir palto verecek. Onu sana sattım) demek caiz olmaz. Zekât mallarını almış olması lazımdır.
11- Alışverişin gereği olmadan, satıcıya veya müşteriye faydası olan bir şartla yapılan satış fâsid olur. Birkaç örnek verelim:
Satıcının buğdayı un yaptıktan veya meyveyi topladıktan sonra teslim etmesini şart etmek fâsiddir.
Peşin olarak pazarlık edince, parasını vermeden önce, malı teslim etmesini istemek fâsiddir. Parasını sonra vermek üzere veresiye satmanın mahzuru olmaz.
Parasını başka şehirde vermeyi şart koşmak fâsiddir. Mesela peşin pazarlık yapıp malı İstanbul’da teslim alıp, (Gel parasını sana Ankara’da vereyim) demek fâsiddir.
Bâtıl olan satışlar:
Bazı fâsid satışlar, gayrimüslim ülkelerde caizdir, fakat bâtıl olan satışlar, gayrimüslim ülkelerde de caiz değildir, haramdır. Harama düşmemek için bâtıl satışları her Müslümanın bilmesi lazımdır. Bâtıl satışlardan bazıları şunlardır:
1- Mal sayılmayan şeylerin satılması bâtıldır. Mesela kan ve leş mal değildir.
2- Mülkü olmayan şeyi satmak bâtıldır. Mesela denizdeki balığı yakalamadan önce satmak bâtıldır. Satış yaptıktan sonra balıkları tutup müşteriye verse yine sahih olmaz. Balıkları tuttuktan sonra satmalıdır.
3- İneğin memesindeki sütü sağmadan önce satmak bâtıldır. Sahih olması için, ineğin sahibine, sütün değerine yakın bir para ödünç verilir. İneğin sahibi de hayvanından çıkan sütü her gün ödünç verir. Sonra takas yoluyla ödeşirler.
4- Ağaçta belirmemiş olan meyveyi satmak bâtıldır. Çünkü ortada mal yok. Meyvenin büyüyeceği kesin değildir.
5- Yedi yaşından küçük çocuğun alışverişi bâtıldır. [Ancak çocuğun eve getirdiği şeyleri ana veya babası görüp razı olursa alışverişi sahih olur. Razı olmakla ana baba alışveriş yapmış oluyor.]
6- Canlı hayvanın etini tartıyla satmak bâtıldır. [Fakat satıcı tartıp hesap eder, şu kadar lira der. Alıcı da, bu koyuna o kadar lira veriyorum derse mahzuru olmaz.]
7- Kaybolan eşyayı satmak bâtıldır. Çünkü malı hemen teslim etme imkânı yoktur.
8- Leşin derisini tabaklamadan satmak bâtıldır. Leşin kemikleri, boynuzu, tüyü, kılı satılır. Domuzdan başka eti yenmeyen hayvanları ve haşeratı ve balıktan başka deniz hayvanlarını, ancak kullanmaları faydalı olduğu zaman satmak caiz olur. Domuzdan başka eti yenmeyen hayvanlar Besmele ile kesilince veya avlayınca derisi temiz olur.
9- Bir binanın üst katı yıkıldıktan sonra, yalnız bu üst katını satmak bâtıldır. Çünkü mal kalmamıştır. Mevcut olan mal satılır. Hak, yalnız olarak satılmaz. Bunun için, alınacak maaşı almadan önce satmak, bunların çeklerini bankaya kırdırmak bâtıldır.
10- Bir kimse, cinsini söyleyerek bir şey satsa, bu şey başka cinsten çıksa, satış bâtıl olur. Mesela nohut diye alıp, pirinç çıksa, bâtıl olur.
11- (Falan şey olursa veya olmazsa, bu malı sana sattım) diye satış yapmak bâtıl olur. [Mesela Polatlı il olursa, bu malı sana bin dolara sattım veya deprem olmazsa, bu evi sana 90 bin liraya sattım demek gibi]
12- Satıcıya ve müşteriye faydası olmayan şartla alışveriş sahih olup, şart edilen şey yapılmaz. Mesela, binmemek şartıyla bir hayvanı satmak, müşterinin kendi giymemesi şartıyla elbise satmak, başkasına satmamak veya hediye etmemek şartıyla satın almak sahih olup, bu şartların hepsi boştur, yapılmaz. Mesela kesmek şartıyla koç satın almak sahihtir, fakat şart geçersizdir. Bir malı, bu şehirde satmamak şartıyla satın almak sahih olup, şart bâtıldır. Bir evi yıkmak şartıyla satın almak sahih, fakat şart bâtıldır, yani yıkmak gerekmez.
13- Bir satışta, malın ve paranın ikisi de deyn olursa, alışveriş sahih olmaz, bâtıl olur. Deyni, deyn karşılığı satmak bâtıldır. Bunun için, her çeşit alacak, teslim alınmadan önce, hiç kimseye veresiye satılamaz. [Kendinde bulunan mala (Ayn), kendinde bulunmayana (Deyn) denir.]
Haktan ayrılmamalı
İbadetleri yapmak, seni usandırmasın,
Doğrudan ayrılma ki, Mevla utandırmasın!
